02.06 Οι Έλληνες των Παροικιών και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών (20/11/2023)

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Οι αιτίες ήταν διαφορετικές  και έγιναν σε δύο κύματα :

15ος και 16ος αιώνας : Υποχρεωτική μετανάστευση εξαιτίας των διώξεων των Τούρκων με προορισμό κυρίως την Ιταλία και άλλα μέρη της Δυτικής Ευρώπης.

Οι περισσότεροι πρόσφυγες κατάγονταν από νησιά (Κύπρος, Κρήτη) ή παραθαλάσσια μέρη (Μονεμβασιά, Μάνη, Ναύπλιο, Ήπειρος). Εγκαταστάθηκαν κυρίως σε παραθαλάσσιες πόλεις της Ιταλίας καθώς και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, ιδρύοντας παροικίες.Οι Έλληνες μετανάστες εξασκούσαν συνήθως το επάγγελμα του στρατιώτη, του ναυτικού, του τεχνίτη, του εμπόρου, του αντιγραφέα χειρογράφων καθώς και του δασκάλου σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

17ος και 18ος αιώνας : Ηθελημένη μετανάστευση για οικονομικούς λόγους με προορισμό τον Εύξεινο Πόντο, τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Εγκαταστάσεις Ελλήνων έχουμε στις πόλεις απ' όπου περνούσαν τα καραβάνια εμπορευμάτων που έρχονταν από τον ελληνικό χώρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας

Χάρτης της ελληνικής διασποράς	Μολδοβλαχία	Νικόλαος Μαυροκορδάτος : Ο πρώτος Έλληνας ηγεμόνας της Βλαχίας
Εμπορικό καραβάνι	Ο άγιος Νικόλαος, προστάτης της Αδελφότητας των Ελλήνων Ορθοδόξων της Βενετίας	Οδός Ελλήνων, Οδησσός

Την ίδια περίοδο, Έλληνες από τον Πόντο μετακινήθηκαν στον Καύκασο και την Κριμαία ιδρύοντας παροικίες, με γνωστότερη την Οδησσό.

Οι Έλληνες από τη Μακεδονία εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Βιέννη, την Τεργέστη, τη Σερβία και την Ουγγαρία, όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο βαμβακερών, δερμάτων, χαλιών και άλλων ειδών.

Βουκουρέστι

Βιέννη

Τεργέστη

Bενετία: H Φλαγγίνειος Σχολή, η Αδελφότητα του Αγίου Νικολάου και, δεξιά, ο ναός του Αγίου Γεωργίου,το κτιριακό τρίπτυχο στο οποίο χρωστάει το όνομα και την αναγνωρισιμότητά του το περίφημο campo dei Greci, η πασίγνωστη «πλατεία των Ελλήνων».

Αρκετοί Έλληνες δραστηριοποιήθηκαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (τη Βλαχία και τη Μολδαβία) επειδή οι ηγεμόνες αυτών των αυτόνομων περιοχών ήταν Φαναριώτες. 

Οι Έλληνες όταν μετανάστευαν, προτιμούσαν την εγκατάστασή τους σε περιοχές όπου υπήρχαν κι άλλοι Έλληνες.

Πρώτο μέλημα στη νέα τους πατρίδα ήταν η ανέγερση ναού, για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και η σύνταξη καταστατικού, για τον τρόπο οργάνωσης της κοινότητάς τους. Στο καταστατικό αναγράφονταν οι σκοποί, η οργάνωση, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μελών της κοινότητας. Με την πάροδο του χρόνου χτίστηκαν μοναστήρια αλλά και κοινοτικά σχολεία, όπως το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο στη Βενετία.

Οι Έλληνες μετανάστες φρόντιζαν για την έκδοση ελληνικών βιβλίων, περιοδικών και εφημερίδων.

Δημιουργούνταν έτσι σιγά - σιγά μια παροικία Ελλήνων στην περιοχή αυτή.

Οι Έλληνες των παροικιών ονομάζονταν αλλιώς Έλληνες της Διασποράς. Παρ' ότι ζούσαν στο εξωτερικό δεν ξεχνούσαν τον τόπο τους και με τα πλούτη που απέκτησαν, ενίσχυαν οικονομικά τα ελληνικά σχολεία στις τουρκοκρατούμενες περιοχές και κατασκεύαζαν πολυτελείς κατοικίες στους τόπους καταγωγής τους (π.χ. στη Σιάτιστα, την Καστοριά, την Κοζάνη, τα Ζαγοροχώρια και τα χωριά του Πηλίου), τα λεγόμενα αρχοντικά.

Από τους Έλληνες των παροικιών ξεκίνησε κατά τον 18ο αιώνα η πνευματική αναγέννηση του υπόδουλου έθνους.

02.06 Οι Έλληνες των Παροικιών και των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών

1. Επιστολή Ελλήνων κατοίκων του Umago, παραθαλάσσιας πόλης στη Βορειοδυτική Ιταλία, προς τον Ιωάννη Λαζάρου

«Στέλνουμε την επιστολή αυτή για να σας ενημερώσουμε ότι είμαστε έντεκα οικογένειες χριστιανοί στη δούλεψη του κυρίου Φραντζέσκι στο Μαγό (Umago)*. Έως τώρα είχαμε έναν παπά Σλάβο και μας είχαν και μια εκκλησούλα φράγκικη και κάναμε την τελετή, έτσι όπως ορίζει ο Θεός. Όμως πάει ένας χρόνος, που ο παπάς μας άφησε και έφυγε και είμαστε σαν τα πρόβατα χωρίς βοσκό, που όταν θέλει ο λύκος τα αρπάζει από αυτά και τρώει, έτσι είμαστε. Για τον λόγο αυτό απευθυνόμαστε σε σας για την αγάπη του Χριστού να διευθετήσετε το ζήτημα. Να το πεις στον Πανιερώτατο Δεσπότη και σε όλους τους άρχοντες. Από σας ζητάμε βοήθεια (ψυχικό) καθώς είμαστε εβδομήντα ψυχές μικροί και μεγάλοι και κινδυνεύουμε να χαθούμε, επειδή είμαστε όλοι φτωχοί και δεν μπορούμε να κάνουμε έξοδα να έρθουμε στη Βενετία να παρουσιαστούμε μπροστά στον πρόεδρο. Και ο πρόεδρος είναι φιλεύσπλαχνος και νομίζω πως δεν θα μας αφήσει να χαθούμε. Για τον λόγο αυτό σας παρακαλούμε όλοι μας για την αγάπη του Εσταυρωμένου και της Θεοτόκου να μας κάνετε ένα εκκλησάκι για να έχουμε τον παπά μας».

Αρτέμιδος Ξανθοπούλου-Κυριακού, «Ειδήσεις για άγνωστη ελληνική αποικία στην Ίστρια τον 18^ο αιώνα», Θησαυρίσματα, τόμ. 10 (Βενετία, 1973), σ. 209.

(Απόδοση στα νέα ελληνικά)

2. Συγκρούσεις Ελλήνων μεταναστών στην Κορσική με τους ντόπιους

«Οι Κορσικανοί βλέποντας ότι οι Ρωμαίοι (Έλληνες) δεν κινούνται, νόμισαν πως φοβήθηκαν και άρχισαν να πλησιάζουν στη χώρα και να ρίχνουν αμέτρητες τουφεκιές και να βγάζουν κραυγές με τύμπανα και κέρατα, φωνάζοντας στους Ρωμαίους και λέγοντας: "Σήμερα είναι η τελευταία σας μέρα και τώρα κληρονομούμε τα σπίτια σας και τα υπάρχοντά σας, θα φάμε τα αμπέλια σας και θα χαρούμε τις γυναίκες σας και τα κορίτσια σας". Και οι Έλληνες, ποιος να διηγηθεί την ορμή με την οποία όρμησαν εναντίον τους! Έβλεπες εκείνα τα παλικάρια και έτρεχαν τον ανήφορο σαν ελάφια και σε μια στιγμή έφτασαν στα πρώτα ταμπούρια των Κορσικανών και αμέσως τους έβγαλαν έξω. Αυτοί τότε (οι Κορσικανοί) μπήκαν μέσα στα δεύτερα ταμπούρια, εκεί όπου είχαν στερεωμένη τη σημαία τους. Συγκεντρώθηκαν τότε οι πιο δυνατοί και πολέμησαν χωρίς να φοβούνται το θάνατο, γιατί κρατούσαν κοτρόνες και βαρούσαν πίσω από τις πέτρες φωνάζοντας ο ένας στον άλλο και λέγοντας: "Καρδιά, άνθρωποι του Ρουστίνου καρδιά παλικάρια της Γιουβελίνας! Αχ, Ρωμαίοι, Ρωμαίοι, χαθήκατε γιατί δεν έχετε να κάνετε με τους κασιδιάρηδες τους Βικολάκους αλλά με τους γίγαντες της Καστανίτσας. Παραδοθείτε γιατί χανόσαστε". Και οι Ρωμαίοι αμίλητοι πλησίασαν από πέτρα σε πέτρα και ο ένας προστάτευε τον άλλο. Και έτσι έκαναν μερικά παλικάρια, που πλησίασαν τους πρόποδες του βουνού, εκεί όπου είχαν τη σημαία και ρίχνοντας μερικές ντουφεκιές αλύπητα δεν μπόρεσαν να αντέξουν, αλλά άφησαν τη σημαία και ολόκληρη την αποσκευή και όποιος μπορούσε να φύγει έφευγε και ο αδελφός παρατούσε τον αδελφό του. Οι υπόλοιποι Ρωμαίοι είχαν καταστρέψει τα άλλα καταφύγια και τους έδιωχναν σαν γίδια».

Δικαίου Β. Βαγιακάκου, Οι Μανιάται της Διασποράς. Α. Οι Μανιάται της Κορσικής, τόμ. 1, Αθήνα 1970, σ. 30.

(Απόδοση στα νέα ελληνικά)

Τα καραβάνια

Η μετακίνηση των ανθρώπων για εμπορικούς λόγους έξω από τον ελληνικό χώρο γινόταν συνήθως ομαδικά, για λόγους ασφαλείας. Οι πραγματευτές (εμπορευόμενοι) φόρτωναν τα εμπορεύματα καθώς και τα προσωπικά τους είδη σε ζώα, κυρίως μουλάρια. Επρόκειτο για τα λεγόμενα καραβάνια. Επειδή οι αποστάσεις ήταν μεγάλες, κατά μήκος των δρόμων και κοντά σε πηγές ή τρεχούμενο νερό χτίζονταν σταθμοί ή πανδοχεία, που ονομάζονταν χάνια, όπου οι ταξιδιώτες μπορούσαν να ξεκουραστούν και να διανυκτερεύσουν με ασφάλεια.

• Ποιες ήταν οι περίοδοι της μετανάστευσης των Ελλήνων στο εξωτερικό;

• Με βάση την Πηγή 1, ποιο θεωρούν ως το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινότητάς τους οι Έλληνες του Umago;